Een deuntje vast in uw hoofd? Wat is het en hoe geraakt u ervan af?
Het komt u vast en zeker wel bekend voor: u heeft zojuist het intromuziekje van uw favoriete soap gehoord of die o zo ritmische jingle van dat ene reclamespotje. Resultaat? De komende uren krijgt u dit deuntje niet meer uit uw hoofd. Laten we dit even vanuit een medische invalshoek bekijken en hier een diagnose op pinnen: “U heeft last van een oorworm”. U zal uw wenkbrauwen nu wel even fronsen. Dit is waarschijnlijk niet wat u verwacht had te horen. Laat ik mijzelf even verduidelijken: een oorworm is, naast een akelig beestje, ook de benaming voor een deuntje dat ongewild in je hoofd blijft afspelen.
Hoe presenteert zich dat nu precies in de hersenen? Wat vergroot de kans om er een te krijgen? En hoe kan je het verhelpen? Sta mij toe u even mee te nemen doorheen de wetenschappelijke literatuur omtrent dit doordeweekse, maar desalniettemin bizarre fenomeen.
Waarschuwing: Het lezen van dit artikel kan schadelijk zijn voor uw gezondheid. Het bevat namelijk titels van liedjes waarvan de melodie zo meeslepend is, zoals ‘I wish you a merry Christmas’ en ‘Yellow Submarine’, dat enkel het lezen van de titels al voldoende is om er voor de komende uren mee in uw hoofd te zitten. Het lezen van deze tekst is dan ook geheel op eigen risico.
‘De oorworm’, een ongelukkig gekozen naam?
Het moet worden gezegd: ‘oorworm’ is inderdaad nogal een vreemde naam voor dit fenomeen. Dat moeten ook vele wetenschappers gedacht hebben. Er zijn doorheen de relatief korte onderzoeksgeschiedenis dan ook vele namen voor dit verschijnsel bedacht. Ook over wat de term nu precies inhoudt, bestaat vandaag de dag nog redelijk wat onenigheid. Laten we, voor we verder ingaan op dit onderwerp, even stilstaan bij wat men nu precies verstaat onder de term ‘oorworm’.
De eerste beschrijving van een ‘oorworm’ of in het Engels ‘earworm’ neemt ons mee naar het Duitsland van de jaren 70. Het jaar 1979 om precies te zijn. Hier wordt de ‘Ohrwurm’ beschreven als een melodie, met of zonder woorden, die zich onvrijwillig manifesteert in de gedachte van een persoon.
De eerste vermelding in de Engelse academische literatuur dateert uit 2002, waar een ‘earworm’ gedefinieerd wordt als ‘reeds vooraf gehoorde muziek die zich ongewild en oncontroleerbaar herhaalt in onze gedachten’. Er zijn daarna nog vele pogingen gedaan een geschikte definitie te vinden. Zo werd het de ene keer beschreven als een deuntje dat zich herhaalt, de andere keer als een deuntje dat zich net niet herhaalt; als een deuntje dat pathologisch is, of slechts een vervelend fait divers. Het verschijnsel kent ook vele namen, waaronder ‘breinworm’, ‘stuck song syndrome’ of ‘sticky music’. Deze verschillende benamingen met telkens een licht verschil in definitie maken onderzoek naar dit bizarre fenomeen er niet makkelijker op. De meest aannemelijke definitie luidde uiteindelijk ‘een zich-herhalende vorm van een INMI’, waarbij dit laatste staat voor ‘involuntary musical imagery’, een verzamelnaam voor muzikale illusies. Het overkoepelt aspecten zoals oorwormen, muzikale dromen, hallucinaties en obsessies. Nu dit begrip wat gekaderd is, kunnen we ons verder in dit onderwerp verdiepen.
De oorworm, een nieuwe hype onder wetenschappers
De oorworm is de laatste jaren ontzettend populair geworden in wetenschappelijke literatuur (1-3). Zo zijn er reeds braintrainers naar dit fenomeen vernoemd en verscheidene tentoonstellingen over gehouden. Ondanks de populariteit van dit uiterst interessante fenomeen is onderzoek naar de precieze werking schaars. Het grootste onderzoek tot nu toe vond plaats in 2008. Hierbij werden 12 000 deelnemers ondervraagt naar hun ervaringen met oorwormen. Uit dit onderzoek bleek dat 90% wekelijks last had van een oorworm, hoewel slechts 15% dit als storend beschouwde. Daarbij werd er een link gevonden tussen het belang dat iemand hecht aan muziek en de hinder die een persoon ondervindt door een oorworm. Zo zouden mensen voor wie muziek belangrijker is langere en moeilijkere controleerbare oorwormen hebben.
Welke deuntjes ontpoppen zich tot een oorworm?
U heeft waarschijnlijk zelf al ondervonden dat niet elk liedje even makkelijk een oorworm wordt. Zo bleken simpele liedjes, TV-muziek of commerciële jingles zich het makkelijkst te ontpoppen tot oorwormen. Verder werd er in bepaalde studies gevonden dat oorwormen eerder bij vrouwen voorkwamen en meestal ging het over muziek mét songtekst (4,5), hoewel deze bevindingen toevalsgebonden zouden kunnen zijn.Meer onderzoek is dus vereist. Verder hoeft het niet te verbazen dat het meestal het refrein is dat blijft hangen. En voor de kenners: blijkbaar zijn de liedjes van Pink Floyd, Guns ‘n Roses, Yellow Submarine van The Beatles, Justin Timberlake, Queen’s We Will Rock You en de theme van Mission Impossible populaire oorwormen. (Sorry als een van de vorige liedjes nu voor de komende uren in uw hoofd rondspookt, maar ik had u gewaarschuwd.) In alle gevallen waren de oorwormen liedjes die al eerder werden gehoord. Nieuw uitgevonden deuntjes kwamen niet voor. Deden de bands of songs uit mijn opsomming dus geen belletje rinkelen, is ‘niet luisteren’ de boodschap.
Wat is het nu precies, die oorworm?
De exacte werking achter deze mentale muggenbeet is tot op de dag van vandaag nog onvoldoende bestudeerd om duidelijkheid te kunnen scheppen. Het beperkte onderzoek wijst echter in de richting van een constante heractivatie van bepaalde hersengebieden (6). Verder bleek er een verband te zijn tussen de dikte van de buitenste laag (ook wel de cortex genoemd) van bepaalde hersengebieden en de frequentie van het voorkomen van oorwormen. Zo zouden deze gebieden (de rechter frontale cortex, de rechter temporale cortex, de linker gyrus angularis en beide anterior cingulate cortices (zie afbeelding onderaan de tekst) dunner zijn bij mensen die vaker last krijgen van oorwormen. Ook hier is de precieze verklaring nog niet helemaal duidelijk. Waarschijnlijk zou een dikke oppervlakkige laag meer cellen bevatten die dan deze onvrijwillige, ingebeelde deuntjes kunnen onderdrukken.
Ook was er een verband tussen de dikte van de rechter temporopolar cortex en rechter gyrus parahippocampalis (zie afbeelding onderaan de tekst) en hoe we de oorworm ervaren. Mensen waarvan deze regio’s dikker zijn, zouden deze oorwormen positiever ervaren en dus beter tolereren.
Een pilletje? Neen. Een remedie? Misschien.
Hoewel de meerderheid een oorworm initieel niet als irritant ervaart, spreek ik waarschijnlijk voor ons allen als ik zeg dat een oorworm die een poosje aanhoudt soms aardig op de zenuwen kan gaan werken. Een pilletje of lepeltje siroop is er niet. Wat kan u dan wel doen?
In de vraag naar wat mensen deden om zich te ontdoen van een irritante oorworm, leek de meerderheid te grijpen naar een andere (al dan niet ingebeelde) melodie. Een populaire, maar niet zo goede methode. Onderzoek wees uit dat actief proberen af te geraken van een oorworm niet helpt. In tegendeel, het zorgt zelfs dat de oorworm nog langer blijft zitten.
Recent onderzoek toonde echter dat kauwen op een stukje kauwgom wel eens de oplossing zou kunnen zijn tegen dit mogelijks vervelend verschijnsel (7). Kauwgom snoepen zou immers de signalen die bij ingebeelde geluiden in de hersenen gevormd worden verstoren. Deze remedie werd oorspronkelijk niet door wetenschappers voorgesteld, maar werd voor het eerst geopperd in een reactie op een internetforum door een anonieme gebruiker. Die suggereerde dat als hij op een staafje kaneel kauwde, de oorworm leek te verdwijnen. Deze bemerking werd door wetenschappers opgepikt en wist hun belangstelling te trekken. In vorige onderzoeken was immers al gebleken dat een stukje kauwgom eten, interfereerde met subvocalisatie (het innerlijke stemmetje dat je hoort als je een tekst leest). Na verder onderzoek bleek zo dat dit ook kon helpen om van een oorworm af te geraken.
Helpt dit alles niet, dan kan u enkel nog wachten tot het vanzelf weer verdwijnt. Meestal verdwijnt een oorworm binnen enkele uren. Maar prijs uzelf gelukkig, want het kan altijd erger. Er zijn een aantal gevallen bekend waarbij de oorworm zeer lang bleef zitten. Zo is er een man bij wie het liedje ‘Put the Blame on Mame’ maar liefst 33 jaar lang bleef rondspoken! Alvast mijn excuses mocht de titel van dat liedje u een oorworm bezorgd hebben. Gelukkig weet u nu wat te doen: kauwen maar!
Nog een kleine tip: indien u meer zou willen weten over breinwormen en soortgenoten, is het boek ‘Musicophilia’ van Oliver Sacks misschien wel iets voor u.
Referenties
- Liikkanen, L. A. (2012). Inducing involuntary musical imagery: An experimental study . Musicae Scientiae16 (2): 217–234.
- Halpern, Andrea R., and James C. Bartlett. “The persistence of musical memories: A descriptive study of earworms.” Music Perception: An Interdisciplinary Journal 28.4 (2011): 425-432.
- Williamson, Victoria J., et al. “How do “earworms” start? Classifying the everyday circumstances of involuntary musical imagery.” Psychology of Music40.3 (2012): 259-284.
- Liikkanen, L. A. (2008). Music in everymind: Commonality of involuntary musical imagery. In K. Miyazaki, Y. Hiraga, M. Adachi, Y. Nakajima, & M. Tsuzaki (Eds.), Proceedings of the 10th International Conference on Music Perception and Cognition (ICMPC10) (pp. 408–412). Sapporo: Japan.
- Levitin, D. (2006). This is your brain onmusic: Understanding a human obsession. London: Atlantic.
- Farrugia, Nicolas, et al. “Tunes stuck in your brain: The frequency and affective evaluation of involuntary musical imagery correlate with cortical structure.”Consciousness and cognition 35 (2015): 66-77.
- Beaman, C. Philip, Kitty Powell, and Ellie Rapley. “Want to block earworms from conscious awareness? B (u) y gum!.” The Quarterly Journal of Experimental Psychology 68.6 (2015): 1049-1057.
