Hypnose is recent (terug) in het nieuws gekomen naar aanleiding van het gebruik van een getuigenis afgelegd onder hypnose in een rechtszaak. Hypnose blijft een controversieel onderwerp, zeker in maatschappelijke debatten. Hieronder wordt besproken wat de term hypnose juist inhoudt, wat de wetenschappelijke onderbouwing ervan is, hoe hypnose gebruikt wordt in de maatschappij en waarom hypnose zo controversieel blijft.

Wat is hypnose?

Veelal wordt er melding gemaakt van twee vormen van hypnose:

– Zelfhypnose waarbij men feitelijk zichzelf in hypnotische toestand brengt, ook wel eens autosuggestie genoemd (al dan niet onder begeleiding)

– Hypnose waarbij een hypnotiseur de hypnotische toestand tot stand brengt (al dan niet vrijwillig)

Daartegenover staat de definitie van hypnose volgens de Vlaamse Wetenschappelijke Hypnose Vereniging (VHYP): “Hypnose is een hulpmiddel in de medische wereld en in psychotherapie. Alle hypnose is ‘zelfhypnose’. U heeft zelf invloed op wat er onder hypnose gebeurt. Hypnose is geen toestand van slaap, en ook geen bewusteloosheid. Onder hypnose is er een ‘veranderd’ bewustzijn waarbij u de aandacht naar binnen richt op innerlijke processen, beelden en ervaringen.”

De VHYP stelt dus dat er eigenlijk maar 1 vorm van hypnose bestaat: zelfhypnose. Je kan niet door iemand anders, tegen je wil in, onder hypnose gebracht worden en het zou ook geen “trance” zijn waarin je zaken tegen je eigen zin in doet. Het moet eerder beschouwd worden als een hulpmiddel in de medische sector.

Showhypnose

Dit is het soort hypnose waar de meeste mensen aan denken bij deze term. Rasti Rostelli is een bekend persoon in de entertainment sector die veel “showhypnose” gebruikt tijdens zijn voorstellingen. Hij zou er in slagen om grote groepen mensen (tientallen) tegelijkertijd in hypnose te brengen en deze allerlei opdrachten te laten uitvoeren: armen opheffen, inbeelden dat iedereen naakt is, eten van een citroen, warmtesensaties … Veel hiervan zijn vergelijkbaar met de bekende goocheltrucs en zijn door verenigingen als SKEPP weerlegd en uitgelegd. Rasti Rostelli beschouwt ook zichzelf eerder als een entertainer maar gebruikt de term hypnose wel in zijn voorstellingen.

Is hypnose voor iedereen?

Heb je ooit al eens een spannend boek gelezen en plots tot het besef gekomen dat je je niet meer kan herinneren wanneer je nog een bladzijde hebt omgedraaid? Heb je ooit al eens naar een film gekeken en, zonder het te beseffen, de hele zak chips hebt leeg gegeten? Die handelingen heb je dus uitgevoerd zonder dat je echt bewust was want je gedachten waren ergens anders. Je kan het zelf moeilijk herinneren dat het echt gebeurd is. Als ons bewustzijn intensief met iets bezig is, dan zijn we vaak niet meer in staat om andere zaken bewust uit te voeren maar onbewust lukt dit vaak nog wel (het experiment met de onzichtbare aap sluit hier bij aan).

De mate waarin iemand hypnotiseerbaar is (ook wel “hypnotiseerbaarheid” genoemd) is de mate waarin iemand beïnvloedbaar is door allerlei suggesties (hoe makkelijker je op suggestie reageert, hoe hoger je hypnotiseerbaarheid). Daar staat tegenover dat de hypnotiseerbaarheid van een persoon niet vast ligt maar eerder afhankelijk is van de context. Als je echt niet wil dat je bv. vandaag onder hypnose gebracht wordt dan is het quasi-onmogelijk om dit te doen. Als je later van mening verandert en je wil het toch proberen dan verhoog je je ontvankelijkheid voor de hypnotische suggestie en ben je makkelijker hypnotiseerbaar. Niet alleen mensen met een positieve houding ten opzichte van hypnose zijn hypnotiseerbaar. Ook mensen die negatief staan tegenover hypnose blijken hypnotiseerbaar te zijn wat maakt dat het niet uitsluitend een kwestie van geloof is. Iedereen zou dus onder hypnose gebracht kunnen worden (of je er nu in gelooft of niet) maar tegen je eigen wil kan het niet.

Hypnose in de medische sector

In de medische sector wordt hypnose ook voornamelijk gebruikt als hulpmiddel bij de behandeling van pijn en in psychotherapie. We denken dan automatisch aan psychiaters en psychologen maar ook huisartsen en allerlei specialisten beoefenen hypnose in hun praktijk.

In de chirurgie wordt al meer dan 160 jaar gebruikt gemaakt van hypnose. James Esdaile voerde in vier jaar (1845-1849) 261 operaties uit onder hypnose maar na de introductie van “ether” verminderde het gebruik van (en het onderzoek naar) hypnose. Pas in 1955 herleefde de aandacht voor hypnose gezien de nadelen en nevenwerkingen van verdovende producten. De wetenschap en de veiligheid hiervoor staat al zo ver dat zelfs koningin Paola zich op 80 jarige leeftijd liet opereren onder hypnose! Momenteel is het meeste onderzoek gericht op pijn bij de bevalling en pijn bij kinderen gezien hierbij de nevenwerkingen van verdovende producten van groot belang zijn. In het Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZA) wordt onverklaarbare buikpijn bij kinderen bijvoorbeeld op deze manier behandeld.

Ook gunstige effecten op ziektebeelden zoals een spastisch colon “Irritable Bowel Syndrome”, hoofdpijn, artrose, brandwonden, angststoornissen etc.. worden beschreven. De effecten van hypnose zijn wel moeilijk te onderscheiden van het bijkomende ontspannende effect van een hypnose sessie.

Een belangrijk aspect bij hypnose is de werking van het geheugen. De werking van het geheugen bestaat uit verschillende fasen zoals het korte termijn geheugen, het middellange geheugen en het lange termijn geheugen. Verschillende hersenstructuren en systemen zijn betrokken bij de vorming van en het terugroepen van een herinnering. Hypnose werd vroeger gebruikt om bv. verdrongen of vergeten herinneringen terug naar boven te brengen, veelal uit het lange termijn geheugen. Uit onderzoek blijkt echter dat er verschillende risico’s verbonden zijn aan het gebruik van hypnose in deze context. Het gebruik van hypnose zou inderdaad meer herinneringen naar boven brengen maar de kans dat deze herinneringen foutief of compleet verzonnen zijn (confabulatie/pseudo herinneringen) vergroot ook. Ook de emotionele waarde van de herinnering (een jeugdtrauma of een banale herinnering zoals het weer twee weken geleden) is van belang. Omdat het heel moeilijk blijkt te zijn om geheugen te onderzoeken, is het ook moeilijk om conclusies te trekken rond de gevolgen bij het gebruik van hypnose.

Hypnose

Gebruik van hypnose in justitie

Zoals aangehaald is hypnose onlangs terug in de media gekomen en dit naar aanleiding van een rechtszaak. De correctionele rechtbank in Brugge veroordeelde op 15 juni 2015 een notaris tot tien jaar cel voor de verkrachting en foltering van een jonge vrouw. Markant detail in deze zaak was dat het slachtoffer zich aanvankelijk weinig concrete feiten kon herinneren, maar onder hypnose wél in staat bleek de dader aan te wijzen. Naast dit “hypnosebewijs” waren er ook andere bewijselementen, maar het blijft opvallend dat de rechter die getuigenis aanvaard had. De getuigenis onder hypnose werd blijkbaar toch ook gezien als een keerpunt in de bewijslast in deze zaak.

Hoewel dit de eerste keer was dat een getuigenis onder hypnose als officieel bewijselement werd gebruikt in een rechtszaak, was het niet de eerste keer dat hypnose door politie en justitie werd ingezet. Een andere bekende rechtszaak is deze uit 1992 rond de personen Sebastien Petit, Francis en Marco Gottschalk. Op een avond werden twee motorfietsen en twee lichamen gevonden. Een persoon was overleden en de andere lag voor enkele dagen twee lichamen gevonden. Een persoon was overleden en de tweede persoon lag enkele dagen in coma vooraleer te ontwaken. De overlevende kon zich eerst niets herinneren van die avond, maar na een bezoek aan een “sofroloog”, een bepaald soort hypnotiseur, was er plots sprake van een auto en drie mannen die avond. Wat eerst doorging als een ongeluk met de motorfiets evolueerde snel naar een auto-ongeluk met vluchtmisdrijf tot uiteindelijk een aanklacht van “doodslag” voor drie personen. De getuigenis onder hypnose zelf werd niet gebruikt in de rechtszaak, maar was wel de aanleiding voor nieuwe onderzoeken en arrestaties die uiteindelijk hebben geleid tot de veroordeling van deze drie personen. Douglas De Coninck, De Morgen journalist justitie, heeft in 2014 een boek over deze zaak geschreven “14 jaar onschuldig in een Belgische gevangenis”. Daarin wordt zelfs beweerd dat deze zaak de grootste justitiële vergissing kan zijn van het Belgische juridische systeem.

Hypnose: controversieel?

Waarom is en blijft hypnose zo controversieel? In de medische sector is het al degelijk onderzocht, heeft het zijn nut bewezen en wordt het in de praktijk ook met enige regelmaat toegepast. De controverse heerst dus voornamelijk in de maatschappij. Vroeger werd er vanuit gegaan dat je moest geloven in hypnose om het te laten werken. Tegenwoordig is er aangetoond dat iedereen in bepaalde mate hypnotiseerbaar is en dat “geloof” er niet veel toe doet. Alleen is de publieke opinie hier nog niet van op de hoogte.

De term hypnose wordt nog steeds op een brede manier ingevuld in verschillende sectoren en dit brengt heel wat misverstanden met zich mee. De controverse ontstaat vaak wanneer hypnose gebruikt wordt om herinneringen naar boven te halen of om personen tegen hun wil zaken te laten uitvoeren. De medische en wetenschappelijk sectoren vullen de term hypnose op een heel andere manier in: als hulpmiddel bij bepaalde behandelingen en niet om herinneringen naar boven te halen. Een beperkte wetenschappelijke onderbouwing van “medische hypnose” is aanwezig, maar meer onderzoek is nog nodig vooraleer de techniek gestandaardiseerd kan worden bij medische behandelingen. Het gebruik ervan in andere sectoren lijkt daardoor ook heel wat minder aangewezen. In de entertainment sector is showhypnose niet meer “in de mode”, maar het gebruik in de rechtszaal of in gerechterlijke onderzoeken is controversieel gezien de onbetrouwbaarheid van de getuigenissen.

Naast een oproep voor meer onderzoek naar hypnose, is dit dus ook een oproep naar meer correcte informatie rond hypnose.  Hopelijk draagt dit artikel hier aan bij.

Referenties (masterproeven)

  1. Masterproef (UGent): Soberon M. Bistoen G, Desmet M. Hypnotherapie voor iedereen? Een onderzoek naar de modificatie van hypnotiseerbaarheid. 2013-2014 (http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:M4iLjH5lqkUJ:lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/166/230/RUG01-002166230_2014_0001_AC.pdf+&cd=1&hl=nl&ct=clnk&gl=be&client=safari)

Referenties (artikels)

  1. Anesthesie: Watremez C, Roelants F. Hypnose in de anesthesie. Bloedvaten, Hart, Longen 2010; 15 (1): 30-4
  2. Chirurgie: Wobst AH. Hypnosis and surgery: past, present, and future. Ants Analg 2007 May;104(5): 1199-208
  3. Hoofdpijn: Holden EW, Deichmann MM, Levy JD. Empirically supported treatments in pediatric psychology: recurrent pediatric headache. J Pediatr Psychol. 1999 Apr;24(2):91-109.
  4. Artrose: Gay MC, Philippot P, Luminet O. Differential effectiveness of psychological interventions for reducing osteoarthritis pain: a comparison of Erikson [correction of Erickson] hypnosis and Jacobson relaxation. Eur J Pain. 2002;6(1):1-16.
  5. Brandwonden: Frenay MC, Faymonville ME, Devlieger S, Albert A, Vanderkelen A. Burns. Psychological approaches during dressing changes of burned patients: a prospective randomised study comparing hypnosis against stress reducing strategy. 2001 Dec;27(8):793-9.
  6. Spastisch colon: Gonsalkorale WM, Miller V, Afzal A, Whorwell PJ. Long term benefits of hypnotherapy for irritable bowel syndrome. Gut. 2003 Nov;52(11):1623-9.
  7. Geheugen: William C. Wester II, Ed.D., ABPH, ABPP D. Corydon Hammond, Ph.D., ABPH. Solving Crimes with Hypnosis. Am J Clinical Hypnosis. 2011 53:4. Brewin R. A theoretical framework for understanding recovered memory experiences. Herb Symp Motiv 2012;58:149-73

Referenties (media)

  1. VRT deredactie (rechtszaak notaris):http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/regio/westvlaanderen/1.2367857
  2. Knack (opiniestuk): http://www.knack.be/nieuws/belgie/hypnose-spreekt-tot-de-verbeelding-maa…
  3. De morgen (Gottschalk):http://www.demorgen.be/nieuws/gerechtelijke-dwalingen-zijn-in-ons-land-het-grootst-mogelijke-taboe-a1914974/
  4. UZA: http://www.maguza.be/zorg/p/artikel/hypnose-verlost-kinderen-van-buikpijn
  5. Koningin Paola: http://www.nieuwsblad.be/cnt/ges24ubgi

Overige Links

Vlaamse wetenschappelijk hypnose vereniging: http://www.vhyp.be

SKEPP: http://www.skepsis.nl/rostelli.html

The invisible gorilla: http://www.theinvisiblegorilla.com/gorilla_experiment.html