Wij mensen blinken niet echt uit met ons reukvermogen. Hoewel we zonder reukvermogen ons eten als smaaklozer ervaren, baseren ons toch vooral op ons zicht en gehoor om te functioneren in deze wereld. Andere dieren daarentegen, gebruiken vaak wel hun geurzin als primaire strategie tot overleven. Zo weet iedereen uit detectiveverhalen wel dat de neus van een speurhond goed ontwikkeld is. Ook ratten, die niet zo goed kunnen zien aangezien het nachtdieren zijn, baseren zich hoofdzakelijk op geur om voedsel te zoeken.
Het is net aan de spectaculaire geurzin van deze dieren dat ik graag deze blog zou wijden. Een tijdje geleden was ik in de Zoo van Antwerpen. Daar was er een exhibitie over ratten die ingezet worden als mijnenveger1. Wat? Inderdaad, ratten die op zoek gaan naar landmijnen in ontwikkelingslanden. Hoe? De ratten worden eerst getraind om de geur van springstof te onderscheiden van andere geuren. Dit gebeurt in eerste instantie door gebruik te maken van een klikker. De rat wordt op een tafel gezet waar twee potjes staan. Eén van de potjes bevat de geur van springstof, terwijl het andere potje geen geur bevat. Wanneer de rat naar het potje met springstof toe loopt, maakt de trainer een geluidje met een klikker en krijgt de rat een beloning. Daardoor leert de rat na een tijdje om meteen naar het potje met springstof te gaan en daar te blijven stilstaan. Wanneer dit goed lukt, worden er meerdere potjes in een lange rij gezet waarvan slechts één de springstofgeur bevat. De rat krijgt opnieuw een beloning wanneer hij bij het juiste potje blijft stilstaan.
Pas wanneer de rat erin slaagt om geen enkele landmijn te missen in het onderzoeksveld, mag ze mee naar het echte mijnenveld, waar ze aan een leibandje wordt losgelaten om landmijnen op te sporen. Worden de ratten dan opgeblazen eens ze de landmijnen vinden? Gelukkig niet, ratten zijn veel te licht om een landmijn te laten ontploffen (anders zouden er waarschijnlijk nergens nog landmijnen liggen). Wanneer de rat heeft getoond dat er op een bepaalde plek waarschijnlijk een landmijn ligt (door daar te blijven stilstaan), wordt ze teruggehaald via de leiband en wordt de landmijn opgegraven. De rat wordt daarna opnieuw ingezet om nog meer landmijnen te gaan zoeken. Deze ratten worden momenteel onder andere ingezet om gebieden in Tanzania en Mozambique mijnvrij te maken. Klik hier voor een filmpje over hun dagelijkse taak.
Recent is men ook begonnen met het trainen van ratten om tuberculose op te sporen2. Tuberculose is een ernstige en besmettelijke ziekte die vooral in derdewereldlanden voorkomt. Ratten leren om tuberculose te detecteren in speekselstalen op basis van de geur. De ratten blijken hier zo goed in te zijn dat ze er zelfs in slagen om stalen van patiënten eruit te halen die onder de microscoop als negatief worden bestempeld (omdat de ziekte zich nog in een vroeg stadium bevindt).
Moraal van het verhaal: soms is geen hoogstaande technologie nodig om baanbrekende dingen te verrichten. Zo kunnen we veel leren van de soms buitengewone zintuigen en vaardigheden van andere dieren op deze aarde.
Referenties
1 Poling, A., Weetjens, B.J., Cox, C., Beyene, N.W., Bach, H., & Sully A. (2011). Using trained pouched rats to detect land mines: Another victory for operant conditioning. Journal of Applied Behavior Analysis, 44, 351-355.
2 Weetjens, B.J., Mgode, G.F., Machang’u, R.S., Kazwala, R., Mfinanga, G., Lwilla, F., Cox, C., Jubitana, M., Kanyagha, H., Mtandu, R., Kahwa, A., Mwessongo, J., Makingi, G., Mfaume, S., Van Steenberge, J., Beyene, N.W., Billet, M., & Verhagen, R. (2009). African pouched rats for the detection of pulmonary tuberculosis in sputum samples. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 13, 737-743.
